Дата публикации: 18.05.2020

Беседует Алёна Нестерова

Перевод интервью (см. тут)

«Лоны шудаӧн уна оз ков…» : Т. Чаплыгинакӧд ёрта сёрни*

Таисия Чаплыгина чужис 1986 воын Изьва районса Сизяб сиктын. Мича нимыс вуджис нывлы Таисия бабсяньыс, а гора овыс – Данил Чаплыгин верӧссяньыс. Сьывны радейтӧмыс чужис, кор баб босьтлывлiс нучкасӧ клубӧ – репетицияяс вылӧ. Ӧнi нин Таисияӧс тӧдӧны оз сӧмын кыдзи сьылысьӧс, но и кыв да шылад гижысьӧс.

– Кыдзи чужис тiян семьяныд?

– Данил верӧскӧд ми тӧдмасим 2002 воын искусство училищеын «Йӧзкостса хор» юкӧнӧ велӧдчыны пыригӧн. Ачыс верӧсӧй Паджгаысь, велӧдчылiс «Зарава» йӧзкостса хорын концертмейстер – Дмитрий Владимирович Мартынов – ордын. Медводдза курссянь ми заводитiм ёртасьны. Ӧтлаын петкӧдчывлiм концертъяс дырйи, ветлывлiм театрӧ, бассейнӧ. Зілим быдлаӧ веськавлыны, сиктад татшӧм позянлуныс абу да. Нӧшта магнитофон отсӧгӧн гижлiм медводдза сьыланъясӧс: ме сьылi, а Данил ворсiс синтезаторӧн. Сiйӧ тшӧтш сьыланкывъястӧ гижис, меным век вайлiс петкӧдлыны, мед донъяла. Нёльӧд курсын ёртасьӧм вуджис радейтчӧмӧ… Колледж помалӧм бӧрын, 2006 воын, ме бӧр вои чужанiнӧ, Сизябӧ. Данил вуджис ме дорӧ. Ми кутiм уджавны музыкальнӧй школаын: верӧспуӧй велӧдiс дзолюкъясӧс ворсны баянӧн да концертмейстералiс, а ме велӧдi ичӧтъясӧс сьывны. Таысь кындзи заводитiм «Реченька» котыркӧд клубын уджавны. 2009 воын Данилӧс босьтiсны армияӧ. Во мысти, гожӧмын, ми гӧтрасим. Ӧнi миян быдмӧны кык пи: Ярослав да Дмитрий.

– Кыдзи чайтан, быдӧнлы-ӧ сетсьӧ енбиыс? Либӧ тайӧ лыда йӧз?

– Ме лыддя, мый енбиыс сӧвмӧ вочасӧн, кор мортсӧ мыйкӧ либӧ кодкӧ ышӧдӧ, кор тайӧ ышӧданаторйыс лоӧ сылӧн радейтана уджӧн. Ставлы-ӧ вичмӧ енбиыс, ме ог тӧд. Но стӧча тӧда, мый сійӧс кӧ сетӧма, колӧ сӧвмӧдны. Ме эськӧ радпырысь велӧдчи гижны кывбур. Быттьӧкӧ и кужа, но ог на тырвыйӧ.

– Кор заводитiн сьывны? Кодi вӧлi ышӧдысьнас, туйсӧ индысьнас? Кӧні велӧдчин сьылысьӧ?

– Сьывны ме босьтчи водз. Таисья бабӧй ветлiс «Ыбса дзоридзьяс» фольклор котырӧ и босьтлывлiс менӧ сьӧрсьыс. Медводз ме сӧмын сюся видзӧдi да кывзi. Сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн куті тӧдны налысь став сьылансӧ, да бабӧй шмонитӧмӧн корис менӧ хорӧ. И хормейстер лэдзис сьывны ставкӧд ӧтув. Артмӧ, сцена вылӧ медводдзаысь петі 5-6 арӧсӧн. Меным зэв ёна кажитчис выступайтны, весиг ньӧти эг повзьы. Бабӧй вурис изьваса мича костюм. Сьылi частушкаяс, и меным козьналiсны 3 литра банкаын вылльӧв (сэки эськӧ вылльӧвтӧ ог на вӧлі ю да). 1–4 классъясын велӧдчигӧн ветлӧдлi «Купальнича» фольклор котырӧ – Валентина Тимофеевна Чупрова сыӧн веськӧдліс.

1996 вося августын ичӧт котырным вуджис Шелляюр посёлокӧ, Сизябсянь ветымынысь унджык километр ылнаын. Перво-наперво сентябр 1 лунӧ линейка бӧрын мунi клубӧ кружок вылӧ гижӧдчыны. Бӧрйи, дерт жӧ, йӧзкостса сьылан. И сiдз, 5-ӧдсянь 8 классӧдз сьылi хорын, корсюрӧ и ӧткӧн, сиктса да районса концертъяс дырйи. Веськӧдлысьнас вӧлi Анастасия Ефимовна Терентьева. Сiйӧ эз сӧмын сӧвмӧд миянӧс, но и ачыс вӧлi композиторӧн. Сьыланъясыс уналы воӧны сьӧлӧм вылас.

Сійӧ жӧ кадас менӧ казялiс музыкальнӧй школаын велӧдысь – Татьяна Геннадьевна Стороженко – да вӧзйис велӧдчыны школа бӧрын музыка нырвизьын. Сэсся пӧ бӧр воан посёлокӧ да восьтан школа бердын выль юкӧн – «Йӧзкостса сьылан». Сэки ме эг на бура гӧгӧрво олӧмсӧ, кывъяссӧ эг босьт тӧд вылӧ, но век жӧ… пыри бӧрыннас музыкальнӧй школаӧ ворсны фортепианоӧн. Тайӧ вӧлi искусство училищеӧ пырӧм водзын. И тайӧ меным зэв ёна отсалiс!

2002 воын пыри велӧдчыны «Йӧзкостса хор» юкӧнӧ. Вокал серти мекӧд уджалiс филармонияса сьылысь Вера Витальевна Булышева.

Нёль во велӧдчӧм бӧрын бӧр вуджи ас посёлокӧ да уджала «Йӧзкостса сьылан» велӧдысьӧн. И ньӧти ог жалит, мый бӧрйи тайӧ туйвизьсӧ. А водзӧ вылӧ зэв окота пырны вылыс тшупӧда велӧдчанiнӧ.

– Кыдзи чужӧ сьыланкывйыд?

– Кывъясыс локтӧны другысь. Векджык, кор мыйкӧ вӧрзьӧдас сьӧлӧмӧс, шемӧсмӧдас. Медводдза куплетыс да припевыс ӧдйӧ артмӧны. А сэсся заводитчӧ удж… Овлӧ, мый медводз воас шыладыс, а сэсся кывъясыс. Блокнотын эмӧсь важӧн заводитлӧм сьыланкывъяс, кодъяс дыркодь нин виччысьӧны помсӧ.

– Кор пондіс гижсьыны комиӧн? Мый йылысь тайӧ сьыланкывъясыс?

– Гижны сьыланкывъяс комиӧн ме заводитi 2008 воын, сӧмын этшакодь на чукӧрмис. Миян районын кык вонас ӧтчыдысь нуӧдсьӧ коми композиторъяслӧн «Ас му йылысь сьӧлӧм сьылӧ» фестиваль. Тайӧ гаж дырйиыс медводдзаысь сьылi ас сьыланкывъяс. И та бӧрын окота лои гижны комиӧн!

Ӧткымын сьылан сиӧма верӧслы: «Бӧрдысь сьӧлӧм», «Ворсысь гудӧк вылын», «Миян сьыланкыв». Эмӧсь кутшӧмкӧ гаж водзӧ дасьтӧм сьыланъяс: «Выль вося», «Купальнича», «Луд вылӧ вай петалӧй» (Нина Каневакӧд ӧтвылысь гижӧм). Чужан мулы сиӧма «Коми муын», «Ижемская земля», «Республика Коми» (верӧскӧд ӧтвылысь гижӧм). Эм и челядьлы сьыланкывъяс: «Чоюкъяс», «Арся лунъяс», «Абу кӧ дыш», «Самӧвар», «Баблӧн сикӧтш», «Пышйысь дозмукъяс» (Илля Вась кывъяс вылӧ).

– Кодлы петкӧдлан гижӧдъястӧ медводз?

– Кор чужӧ кывбур, медводз петкӧдла сiйӧс бур тӧдсалы. Тайӧ коми кыв велӧдысь Ольга Николаевна Чупрова. Сiйӧ лыддьӧ да мукӧддырйиыс индӧ нелючкисӧ, и таысь сылы шуа ыджыд аттьӧ! Ачым ме коми эськӧ, но окота, мед кодкӧ век жӧ донъялiс гижӧдӧс.

Шыладсӧ гижа ачым жӧ, а бӧрыннас шыӧдча верӧс дiнӧ аранжировкаяс гижны. А сылы тайӧ ёна кажитчӧ вӧчны! Кор минусовка дась, пыр жӧ гижам фонограмма да пуктам ӧтуввезйӧ, мед йӧзыс кывзасны да сьыласны. Ӧд композиторлы нимкодь, кор сылысь сьыланкывъяссӧ тӧдӧны да кывзӧны.

– Кыдзи кокниджык гижны да сьывны: комиӧн либӧ рочӧн?

– Сьывны комиӧн и рочӧн меным кокньыд ӧтмоза, ӧд тӧда кыкнан кывсӧ. А гижны комиӧн сьӧкыдджык, сы вӧсна мый изьватас диалектыс вевтыртӧ. Окота ӧд, мед гижӧдыд вӧлi ставлы гӧгӧрвоана, матыс. Кор мыйкӧ падмӧдӧ, кыйкнитла комиа-роча кывкудйӧ.

– Кутшӧм пай босьтӧ тэнад олӧмын коми кывйыс?

– Ме шуда, мый тӧда коми кыв. Сытӧг эськӧ эг гӧгӧрво орччӧн олысь йӧзӧс, эг тӧд, мый йылысь найӧ мӧвпалӧны, сьылӧны, гижӧны. Ачым эськӧ эг куж гижны коми сьыланъяс.

Радпырысь казяла, мый менам велӧдчысьяслы, весиг коді оз тӧд коми кывсӧ, кажитчӧ сьывны комиӧн. Мукӧддырйиыс асьныс корасны: «А вай велӧдамӧй коми сьыланкыв!»

– Полан-ӧ петны сцена вылӧ?

– Петкӧдчӧм водзын ме век полышта. Но быд пӧрйӧ шуа аслым, мый колӧ бура кутчысьны, ме ӧд сьывны велӧдысь да бытьӧн колӧ лӧсьыда выступитны. И тайӧ век отсалӧ!

Медъёна полi 2013 вося «Василей» сьылан гаж дырйи, кодi мунiс опера да балет театрын. Зэв ёна майшаси, ӧд колӧ ӧткӧн петны уна-уна морт водзӧ, да нӧшта и жюри кутас донъявны! Сэки медводдзаысь артмис сьывны республика тшупӧдын. «Бӧрдысь сьӧлӧм» сьыланысь меным вичмис мӧд места.

Талунъя лун кежлӧ ме зэв гежӧда сьыла ӧтнам. Векджык петкӧдча «Реченька» котыркӧд.

– Сёрнитан-ӧ челядьыдкӧд комиӧн? Позьӧ-ӧ буретш сьыланкыв отсӧгӧн сетны кывсӧ?

– Асььым челядьӧс велӧда сёрнитны комиӧн, но пока ворсігмоз: висьтала комиӧн пемӧс да морт вывтыр юкӧн нимъяс, лыдпасъяс да с. в. Кага ӧдйӧджык велалӧ сёрниас, кор бать-мамныс кыкнанныс комиӧсь. А миян котырын сӧмын ме коми, верӧсӧй роч… Зэв эськӧ окота, мед челядьӧй бура кужисны сёрнитны коминас. Корсюрӧ пиянӧй сьылӧны ӧнiя коми сьыланкывъяс. На отсӧгӧн, дерт, позьӧ велӧдны торъя кывъяс, но кывсӧ бура тӧдӧм вылӧ тайӧ этша.

– Артистӧс тшӧкыда ошкӧны либӧ кулитӧны. Быд мортлысь-ӧ шуӧмсӧ пыдди пуктан?

– Ошкӧм, дерт, кажитчӧ. Кызвыннас йӧзыс бура донъялӧны творчествоӧс. Медъёна колис сьӧлӧмӧ нималана коми композитор Василий Чувъюровлӧн донъялӧмыс. Татшӧм шуӧмыс отсалӧ гӧгӧрвоны ассьыд вынтӧ, позянлунтӧ, туйтӧ. Вӧлi и сэтшӧмтор: лыдди ас йылысь эг зэв бур гижӧд «Василей» гаж бӧрын и ёна жугыльмылi. Но сэсся мӧвпыштi, мый он вермы ставлы кажитчыны! И сiйӧ кывъяссӧ шыбитi юрысь – лои ёна кокньыд!

– А овлӧ-ӧ сэтшӧм здук, мый окота дзебсьывны йӧзсьыс, олыштны ӧткӧн?

– Овлӧ, мый окота кольччывны ӧткӧн, шойччыштны. Мудза уна шыысь: лунтыръясӧн удж вылын челядь брунгӧны быд жырйын, то сэн, то тан ворсӧны фортепианоӧн, домраӧн, гитараӧн, синтезаторӧн, нӧшта на и сьылӧны... Та кадӧ окота олыштны чӧлас. Гортын телевизор ог чуткывлы. Чӧвлуныс бытьӧн колӧ и сьылан гижигӧн, мед некод эз торк мӧвпъястӧ.

– Верман-ӧ шуны, мый тэ шуда морт? Кыдзи лоны шудаӧн?

– Быдӧн ас мозыс донъялӧ шудсӧ. Лоны шудаӧн меным уна оз ков. Мед сӧмын челядь да матыссаяс вӧлiны дзоньвидзаӧсь, йӧзкӧд артмӧдчи, радейтана удж вӧлi. А тайӧ ставыс менам эм, сiдзкӧ, ме шуда.

Шуда морт разӧдӧ югыдсӧ мукӧдлы, оз мыжды некодӧс. Мед лоны шудаӧн, колӧ дугӧдчыны волысьны тэнӧ омӧльтысь йӧзкӧд, быдлаысь аддзыны бурсӧ, вӧчны сiйӧс, мый аслыд кажитчӧ.

– Мый йылысь мӧвпалан водзӧ вылӧ? Кутшӧм вермӧмъяс виччысян семьяын да уджын?

– Семья серти кӧ шуны, кута лача, мый чужас на нылук. И окота, мед гортын эськӧ менӧ век виччысисны. Удж йылысь кӧ – кӧсъя, мед петас изьва районса композиторъяслӧн ӧтувъя сборник и мед челядьлы кажитчис велӧдчыны ме дорын.

Сёрнитіс Алёна Нестерова

«Лоны шудаӧн уна оз ков…» : Т. Чаплыгинакӧд ёрта сёрни / Таисия Чаплыгина ; сёрнитіс Алёна Старцева // Арт. – 2020. – № 1. – 188-192 л.б.